05 9월 80 năm ngành Thuế – Truyền thống, cải cách và khát vọng hội nhập
Từ chặng đường kháng chiến gian khổ đến công cuộc dựng xây hòa bình, ngành Thuế luôn là điểm tựa vững chắc của nguồn lực tài chính quốc gia. Bước ngoặt Đổi mới năm 1986 đã mở ra một hành trình cải cách chưa từng có, đưa ngành Thuế từ cơ chế thu hộ sang quản lý hiện đại, chuyên nghiệp, lấy người nộp thuế làm trung tâm phục vụ. Trên nền tảng hệ thống pháp luật ngày càng hoàn thiện và chuyển đổi số mạnh mẽ, ngành Thuế hôm nay không chỉ hoàn thành sứ mệnh thu ngân sách mà còn góp phần tạo động lực tăng trưởng, củng cố tiềm lực tài chính và nâng cao vị thế đất nước trong hội nhập quốc tế.
Thuế – điểm tựa nguồn lực quốc gia
Ngày 10/9/1945, chỉ một tuần sau khi bản Tuyên ngôn Độc lập thiêng liêng vang lên tại Quảng trường Ba Đình lịch sử, Chính phủ lâm thời đã ban hành Sắc lệnh số 27, thành lập Sở Thuế quan và Thuế gián thu, đặt nền móng cho sự ra đời của ngành Thuế Việt Nam. Đó không chỉ là một thiết chế tài chính đầu tiên của Nhà nước cách mạng, mà còn là minh chứng cho tầm nhìn chiến lược: muốn bảo vệ độc lập dân tộc, phải có nền tài chính tự chủ, trong đó thuế chính là phương tiện, công cụ trọng yếu.
| “Thực tiễn cho thấy ngành Thuế phải song hành giữa thu đúng, thu đủ và nuôi dưỡng nguồn thu; đồng thời, chuyển đổi số là xu thế tất yếu để quản lý thuế minh bạch, hiện đại và công bằng.”
Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc |
Trong hai cuộc kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, thuế đã trở thành sức mạnh hậu phương, là “hạt gạo, hạt thóc nuôi quân”, là nguồn lực để “giữ nước, giữ dân”, góp phần làm nên chiến thắng Điện Biên Phủ lẫy lừng năm 1954 và Đại thắng mùa Xuân năm 1975. Nếu như trong khói lửa chiến tranh, thuế là điểm tựa để nuôi quân giữ nước, thì khi đất nước bước vào thời kỳ đổi mới, thuế lại tiếp tục giữ vai trò then chốt, trở thành công cụ để nền kinh tế vận hành theo cơ chế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, đồng thời tự tin hội nhập sâu rộng với khu vực và thế giới.
Sau thống nhất, cơ chế bao cấp bộc lộ hạn chế, chính sách thuế chủ yếu dựa vào thu nông nghiệp, thu quốc doanh và công thương nghiệp, chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển của nền kinh tế nhiều thành phần. Đổi mới năm 1986 vì vậy trở thành bước ngoặt lịch sử, đặt ra yêu cầu cấp bách phải cải tổ hệ thống thuế, vừa bảo đảm nguồn thu, vừa tạo động lực cho sản xuất và kinh doanh.
Ngày 7/8/1990, Hội đồng Bộ trưởng ban hành Nghị định 281-HĐBT, hợp nhất các đầu mối rời rạc thành một hệ thống ngành Thuế thống nhất từ Trung ương đến địa phương. Đây là cột mốc mở đầu cho tiến trình cải cách sâu rộng, đưa ngành Thuế bước vào chặng đường hiện đại hóa.
Những năm đầu cải cách, ngành Thuế đã tham mưu ban hành hệ thống 9 sắc thuế cơ bản, tạo nên một khung pháp lý thống nhất, bình đẳng giữa các thành phần kinh tế. Đặc biệt, việc Quốc hội thông qua Luật Thuế giá trị gia tăng (GTGT) và Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp (TNDN) cuối những năm 1990 đã hiện thực hóa mục tiêu cải cách ấy. Thuế GTGT thay thế thuế doanh thu, giúp minh bạch giá trị gia tăng trong từng khâu sản xuất, khuyến khích chuyên môn hóa và xuất khẩu. Thuế TNDN thay thế thuế lợi tức, tạo lập một mặt bằng nghĩa vụ công bằng, rõ ràng hơn cho doanh nghiệp (DN). Từ đây, cơ cấu thu ngân sách dần chuyển dịch, với thu nội địa trở thành nguồn chủ lực, ổn định và bền vững.
Bước ngoặt chuyển mình căn bản
Năm 2007, khi Việt Nam trở thành thành viên của Tổ chức Thương mại thế giới (WTO), cánh cửa hội nhập quốc tế mở ra cũng đồng thời đặt ra yêu cầu đổi mới mạnh mẽ. Cùng năm ấy, Luật Quản lý thuế ra đời, đánh dấu sự chuyển mình căn bản: từ một cơ quan thu thuần túy sang một cơ quan quản lý hiện đại. Người nộp thuế được đặt ở vị trí trung tâm, gắn với trách nhiệm công dân qua cơ chế “tự khai – tự tính – tự nộp”.
| “Ngành Thuế đang chuyển mình từ cơ quan thu sang cơ quan quản lý dựa trên dữ liệu, lấy người nộp thuế làm trung tâm phục vụ. Quản lý theo rủi ro, ứng dụng công nghệ và xây dựng văn hóa liêm chính là chìa khóa để nâng cao hiệu quả quản lý thuế, đồng hành cùng doanh nghiệp và người dân.”
Cục trưởng Cục Thuế Mai Xuân Thành |
Cơ quan thuế cũng thay đổi vai trò, trở thành người bạn đồng hành, tập trung vào tuyên truyền, hỗ trợ, hướng dẫn và giám sát rủi ro. Tất cả vì mục tiêu xây dựng một môi trường thuế công bằng, minh bạch, khuyến khích cộng đồng DN và người dân phát triển sản xuất, kinh doanh, không ngừng hội nhập.
Thực hiện Chiến lược cải cách hệ thống thuế giai đoạn 2011-2020, ngành Thuế đã đồng bộ hóa chính sách, tinh gọn bộ máy và đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin. Hệ thống thuế ngày càng tiệm cận chuẩn mực quốc tế, tạo môi trường thuận lợi cho sản xuất – kinh doanh và đầu tư, đồng thời giữ vững vai trò trụ cột của ngân sách quốc gia.
Một dấu ấn đáng nhớ là việc công bố Tuyên ngôn ngành Thuế Việt Nam năm 2012, khẳng định mục tiêu xây dựng cơ quan thuế hiện đại, chuyên nghiệp, hiệu lực, hiệu quả, với bốn giá trị cốt lõi: “Minh bạch – Chuyên nghiệp – Liêm chính – Đổi mới”. Tuyên ngôn ấy chính là ngọn cờ định hướng cho toàn ngành trong quá trình cải cách.
Bước sang giai đoạn mới, ngành Thuế triển khai Chiến lược cải cách hệ thống thuế 2021-2030, với mục tiêu hoàn thiện chính sách thuế đồng bộ, công bằng, hiệu quả; xây dựng bộ máy tinh gọn, chuyên nghiệp; và đặc biệt là thúc đẩy chuyển đổi số toàn diện. Điều đó khẳng định khát vọng xây dựng hệ thống thuế Việt Nam ngang tầm với chuẩn mực quốc tế, nuôi dưỡng nguồn thu bền vững, đồng hành cùng phát triển đất nước.
Hiện đại hóa quản lý – nuôi dưỡng nguồn thu
Từ định hướng đó, chuyển đổi số đã tạo nên bước chuyển mạnh mẽ cho quản lý thuế. Hóa đơn điện tử được triển khai đồng bộ, thay thế hoàn toàn hóa đơn giấy, hình thành kho dữ liệu thời gian thực giúp quản lý minh bạch, chống gian lận và tiết kiệm chi phí cho DN. Cổng thông tin điện tử dành cho nhà cung cấp nước ngoài đi vào hoạt động, cho phép các tập đoàn lớn như Google, Facebook, Microsoft, TikTok, Apple… đăng ký, kê khai và nộp thuế trực tiếp tại Việt Nam.
Song hành cùng đổi mới công nghệ là đổi mới phương thức quản lý. Từ cơ chế chuyên quản sang quản lý theo rủi ro, cơ quan thuế đã xây dựng hồ sơ rủi ro từng người nộp thuế, tập trung thanh tra, kiểm tra có trọng điểm, đồng thời mở rộng hỗ trợ, cảnh báo sớm. Cách làm này không chỉ giúp giảm phiền hà cho DN, mà còn nâng cao kỷ cương, bảo đảm công bằng và minh bạch trong quá trình thực hiện nghĩa vụ thuế.
Tinh thần cải cách còn được khẳng định qua việc đồng hành cùng người dân và cộng đồng DN. Các cuộc đối thoại chính sách được tổ chức thường niên; chương trình tôn vinh người nộp thuế tiêu biểu đã trở thành thông lệ; những kênh hỗ trợ đa nền tảng ngày càng phổ biến. Ngành Thuế không chỉ hoàn thành sứ mệnh thu ngân sách, mà thực sự trở thành điểm tựa nguồn lực đất nước, đồng hành cùng DN vượt khó, góp phần thúc đẩy phục hồi và tăng trưởng kinh tế.
Minh chứng thuyết phục cho hiệu quả cải cách là kết quả 6 tháng đầu năm 2025: tổng thu NSNN đạt khoảng 1,33 triệu tỷ đồng, bằng gần 66% dự toán, tăng trên 25% so với cùng kỳ; riêng thu nội địa đạt hơn 1,15 triệu tỷ đồng, tăng hơn 30%. Những con số này không chỉ phản ánh sức bật của nền kinh tế, mà còn cho thấy hiệu quả từ một hệ thống thuế ngày càng hiện đại, minh bạch và chuyên nghiệp.