28 7월 Các nước đang phát triển mất 100 tỷ USD tiền thuế mỗi năm do dịch chuyển lợi nhuận
Đó là con số vừa được Tổ chức Oxfam công bố trong báo cáo “Making Tax Vanish” tháng 7, đồng thời kêu gọi Chính phủ các nước cần phối hợp và cải cách hơn nữa để chặn đà chuyển lợi nhuận của các tập đoàn đa quốc gia.
Theo đánh giá của Oxfam, việc các công ty đa quốc gia (MNCs) sử dụng các phương thức chuyển giá, chuyển lợi nhuận để tránh thuế đã khiến các nước đang phát triển bị mất đi ít nhất 100 tỷ USD tiền thuế mỗi năm. Minh chứng rõ nhất cho sự né thuế thông qua chuyển lợi nhuận này là nhà sản xuất RB – một MNC của Anh (trước đây là Reckitt Benckiser).
Theo kết quả điều tra của Oxfam, dù không tìm thấy hoạt động bất hợp pháp nào từ phía RB, song việc tạo ra các trung tâm khu vực ở Hà Lan, Singapore và Dubai vào năm 2012 và 2014 đã cho phép RB giảm đáng kể thuế suất toàn cầu. Để làm được điều này, RB đã cơ cấu lại giá chuyển nhượng bằng cách phân phối nội bộ công ty giao dịch thông qua các khu vực pháp lý thuế thấp của Hà Lan, Dubai và Singapore để thu được nhiều lợi nhuận hơn, thay vì phải nộp thuế ở những quốc gia có thuế suất cao hơn. Theo ước tính của Oxfam, khi thực hiện “chiêu” này, RB đã giảm được khoảng 200 triệu bảng từ năm 2014 đến năm 2016, trong đó có tới 60 triệu bảng ở các thị trường đang phát triển. Còn nếu xem xét chi tiết hơn tại các tài khoản tài chính ở các quốc gia riêng lẻ thì thấy, trong giai đoạn 2013-2015 RB đã tránh được số tiền thuế 66,2 triệu bảng ở Pháp, 71,3 triệu bảng ở Australia, 22 triệu bảng ở Bỉ và 7,4 triệu bảng ở New Zealand.
Ngoài việc cơ cấu lại mô hình kinh doanh, RB còn lợi dụng các thoả thuận thuế cụ thể với chính phủ Luxembourg, trong đó vụ tai tiếng Luxleaks (liên quan sự rò rỉ của các văn bản phán quyết thuế bí mật) tiết lộ rằng, RB được hưởng lợi từ bốn phán quyết thuế cá nhân. Nhìn vào một trong những phán quyết, Oxfam ước tính, nó đã giúp RB tránh thuế 17 triệu bảng giữa năm 2010 và năm 2015. Cạnh đó, MNCs cũng có thể tận dụng các luật thuế quốc tế “cổ xưa” để giảm các hóa đơn thuế của họ. Điều này cho thấy, khi MNCs giảm được số tiền thuế mà họ phải trả, thì cũng là lúc các chính phủ có ít tiền hơn để giải quyết tình trạng đói nghèo và bất bình đẳng. Theo ước tính của Oxfam, tổng thiệt hại toàn cầu mà MNCs gây ra từ việc né thuế khoảng từ 500 đến 650 tỷ USD mỗi năm, gấp đôi số tiền cần thiết để tài trợ đầu tư nhằm chấm dứt đói nghèo trên thế giới. Đây là 2-3 phần trăm tổng thu nhập thuế của các nước OECD và 6-13 phần trăm trong phát triển quốc gia.
Không chỉ nêu ra những con số thuế bị mất, trong báo cáo lần này Oxfam còn chỉ ra những “chiêu” né thuế của MNCs. Trong đó, định giá chuyển tiền là một phương pháp quan trọng được MNCs thường xuyên sử dụng để chuyển lợi nhuận. Để làm được điều này, trước tiên các MNCs thiết kế cơ cấu tổ chức và các điều kiện để có các giao dịch nội bộ được làm, hay cấu trúc và điều kiện xác định nơi mà lợi nhuận được tạo ra. Tiếp đến là chứng minh thiếu tiêu chuẩn phù hợp, không thích hợp chuẩn mực để các MNCs có thể vận dụng giá chuyển nhượng nhằm chuyển lợi nhuận, tránh thuế TNDN. Song song đó, MNCs còn sử dụng thương hiệu của mình để thanh toán giữa các công ty con. Theo Oxfam, các khoản thanh toán tiền bản quyền này rất có thể được thổi phồng hoặc thao túng. Vì, không có thị trường cho những thương hiệu này bên ngoài nhóm MNC, nên rất khó thiết lập mức giá phù hợp để tính phí. Không những thế, các khoản vay do một công ty con cung cấp cũng có thể được sử dụng để chuyển lợi nhuận, khi các công ty con ở một nước có thuế cao có thể phải trả các khoản vay nợ nội bộ với lãi suất thổi phồng, nhằm chuyển lợi nhuận từ công ty con đó sang công ty con cung cấp khoản vay ở quốc gia có thuế suất ưu đãi…
Ngoài những vấn đề trên, thì cạnh tranh về thuế quốc tế cũng đang tạo ra xu hướng giảm thu nhập chịu thuế của DN toàn cầu. Theo lý giải của Oxfam, mặc dù các chính phủ cho rằng họ giảm thuế TNDN để thu hút đầu tư, song trên thực tế, cạnh tranh về thuế vẫn chưa thu hút đầu tư thực sự mà còn tạo ra nơi ẩn náu thuế cho MNCs.
Từ thực trạng này, Oxfam kêu gọi các chính phủ cần hợp tác chặt chẽ hơn nữa để đóng các lỗ hổng về thuế, ngăn chặn việc chuyển lợi nhuận của MNCs, đảm bảo tất cả các MNCs phải minh bạch trong nghĩa vụ thuế. Tuy nhiên, để làm được việc này, Chính phủ các nước nên thông qua báo cáo của từng nước một cách toàn diện, bằng cách yêu cầu các MNCs báo cáo về hoạt động trên toàn thế giới. Đồng thời, rà soát các quy tắc của công ty nước ngoài một cách có kiểm soát để chặn đà chuyển lợi nhuận ra các nước thứ ba; đề xuất cơ sở thuế hợp nhất chung để khuyến nghị bãi bỏ các loại ưu đãi thuế có hại cho cạnh tranh và xác định những nơi ẩn náu thuế để có biện pháp ngăn chặn hiệu quả.
Đức Phương
Tapchithue